ظرافتهای عبادت 1 و 2 و 3

منبع مطالب از پاتوق بچه شیعه ها

بسم الله الرحمن الرحیم

پیشوای متقین علی  (ع) فرموده ‏اند:
قَلیلٌ تَدومُ عَلَیهِ أَرجی مِن کثیرٍ مَملولٍ مِنهُ

کار کمی که بر آن مداومت ورزی از کار بسیاری که از آن دلزده و ملول شوی بهتر و امیدوارکننده‏ تر است.
پس از درک این نکته که تأثیر عمل به نحو تدریجی و در طول زمان ظاهر می‏شود و به‏ دست آوردن ملکه محصول تکرار عمل است، ارزش  «مداومت» و  «استمرار بر عمل» به‏ خوبی آشکار می‏شود. مطابق سخن امیرالمؤمنین  (ع) :
- چند دقیقه نرمش که روزانه به صورت مداوم انجام گیرد ارزش‏مندتر از چند ساعت ورزش سنگین است که تنها به مقطع زمانی خاصی منحصر شود.

- تلاوت یک حزب قرآن در هر روز اگر استمرار داشته باشد امیدوارکننده‏تر و پربهره‏تر از تلاوت چند جزء قرآن در یک روز است که موجب دلزدگی شود و ادامه نیابد.
- دو رکعت نماز پیش از اذان صبح اگر مداوم و مستمر باشد بسیار مؤثرتر از چند ساعت عبادت شبانه است که فردا تکرار نگردد.
- اندکی مطالعه اگر به صورت برنامه هر روز اجرا گردد مفیدتر از چند ساعت مطالعة دفعی است که آینده‏ای نداشته و ترک شود و. . .

قالَ الباقِرُ  (ع) : أَحَبُّ الأَعمالِ إِلی اللَّهِ تَعالی ما دامَ عَلَیهِ العَبدُ وَ إِن قَلَّ.  
محبوب‏ترین عمل در پیشگاه ایزد متعال، عملی است که بر آن مداومت شود گرچه اندک باشد.

رهرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود  

بسم الله الرحمن الرحیم

قالَ رَسولُ اللَّهِ  (ص) : یا أَیهَا النّاسُ خُذوا مِنَ الأَعمالِ ما تُطیقونَ آن مقدار از عمل که توان دارید برگیرید.

برنامة عملی که هر کس برای خود در موضوعات مختلف تدارک می‏بیند باید با توان فعلی او تناسب داشته باشد و توان انسان در ابتدای انجام هر کار بسیار کم است.

تکلیف و تحمیل به نفس - یا به دیگری - اگر از حد طاقت درگذرد، به عمل تبدیل نمی‏شود و یا استمرار نمی‏یابد و در موارد بسیار، آسیب می‏رساند همان‏گونه که آغاز تمرینِ وزنه‏ برداری با وزنه‏ های سنگین به ستون فقرات، صدمه وارد می‏سازد و یا دست‏کم، رغبت و اشتیاقِ استمرار آن را از بین می‏برد.

به این جهت ضروری است افزایش تعداد وزنه‏ها متناسب با افزایش توانایی فرد و به  «تدریج» باشد تا پیامد سوئی ایجاد نکند.
توصیه به تدریج دارای دو چهره‏است:

اول : چهرة سلبی که  «بیش از توان خود در هر مرحله بر خود تکلیف نکنید. »

دوم : چهرة ایجابی که  «هرگاه توانایی و قابلیت نفس افزایش یافت تکلیف را بیفزایید یعنی تکلیف، کمتر از توانمندی نفس هم نباشد. »

ترکیب این دو گزاره توصیه به  «اعتدال» در برنامه ‏ریزی است. گزارة سلبی ناظر به پیامدهای سوئی است که بیان شد و گزارة ایجابی به لزوم  «حرکت مداوم» و پرهیز از  «سکون»،  «رکود»،  «قناعت به وضعیت موجود» و  «احساس استغنا» اشاره دارد.

سفارش بعضی از علمای اخلاق برای اقامة نماز شب چنین است:
 «در ابتدا نیم ساعت قبل از اذان صبح بیدار شوید و پس از مقداری توجه و ذکر بخوابید. یک هفته بر این امر مداومت کنید پس از آن، یک هفتة دیگر این برنامه را اجرا کنید؛ بلافاصله بعد از بیدارشدن وضو بگیرید و سپس بخوابید. هفتة بعد پس از بیدار شدن و وضو یک رکعت نماز وتر را بجا آورید. مدتی بعد علاوه بر نماز وتر، دو رکعت نماز شفع را هم ضمیمه کنید. پس از چندی رکعات دیگر را هم بیفزایید و. . .  «
در این گونه برنامه‏ریزی به خوبی، اصل مداومت و تدریج رعایت شده‏است. در واقع این توصیه به ما گوشزد می‏کند که  «نماز شب خوان شدن» ارزنده‏تر از  «نماز شب خواندن» است و به‏دست آوردن ملکه و توانمندی عمل زیباتر از انجام عمل.

البته روشن است که توان اولیة افراد و نیز مقدار زمانی که برای انتقال به مرحلة بعد لازم است در شرایط مختلف، متفاوت است. اما به هر صورت برنامه، باید درجه به درجه سنگین شود.

--------------------

بسم الله الرحمن الرحیم

قالَ عَلِی  (ع) : خادِع نَفسَک فی العِبادَةِ وَ ارفَق بِها وَ لاتَقهَرها وَ خُذ عَفوَها وَ نِشاطَها، إِلاّ ما کانَ مَکتوباً عَلَیک مِنَ الفَریضَةِ فَإِنَّهُ لا بُدَّ مِن قَضائِها وَ تَعاهُدِها عِندَ مَحَلِّها.  

در عبادت و بندگی، نفس خود را بفریب. با او مدارا نما و مقهورش مدار  (تکلیف سخت به او مکن) و هنگام فراغت و نشاطش آن را دریاب  (به طاعت و بندگی وادار) مگر آن‏چه بر تو واجب است که از بجا آوردن آن و مراعات نمودن آن در وقتش چاره‏ای نیست. 

قالَ عَلِی  (ع) : إِنَّ لِلقُلوبِ إِقبالاً وَ إِدباراً فَإِذا أَقبَلَت فَاحمِلوها عَلَی النَّوافِلِ وَ إِذا أَدبَرَت فَاقتَصِروا بِها عَلَی الفَرائِضِ.  

برای دلها اشتیاق و اعراض  (آمادگی و ماندگی) است. پس هرگاه رو کرد آن را به انجام مستحبات وادارید و هرگاه روبرگرداند به انجام واجبات اکتفا کنید.  

چند ساعت مطالعة پیاپی - حتی اگر به سردرد و پریشانی نرسد - چون به تکلف و تحمیل، انجام گرفته، طراوت و نشاط و رغبت ما را به مطالعه کتاب از بین می‏برد. اما توزیع همین چند ساعت بر زمان، امید استمرار آن را افزایش می‏بخشد و نشاط و علاقة ما را حفظ می‏کند.

بزرگان اخلاق می‏فرمایند: اگر علاقه به اقامة 10 رکعت نماز مستحبی دارید 12 رکعت نخوانید؛ زیرا دو رکعت پایانی که به تحمیل و با فشار و بی‏حوصلگی انجام گرفته، خاطرة ناخوشایندی از خود در ذهن ما باقی می‏گذارد. همین تصویر نامبارک و آزاردهنده، انگیزه و اشتیاق و طلب ما را برای تکرار عمل کم می‏کند. اما اگر هشت رکعت خوانده شود، لذتی که از این عملِ زنده و پرطراوت تجربه می‏شود دو نتیجه در پی دارد: 

اول: پیدایش تصویری دل‏انگیز و خاطره‏ای شیرین در ذهن.
دوم: پایداری شوق و عطش و تقاضا برای تکرار عمل در دل. 

این توصیه شبیه توصیه به دست برداشتن از غذا قبل از سیر شدن است و علاوه بر عبادت در برنامه‏ های دیگر نیز باید رعایت شود